Podstawą do budowy kolei wąskotorowych użytku lokalnego była ustawa parlamentu pruskiego z 1882 roku. Kilka lat później, w 1887 roku, podjęto decyzję o budowie kolei wąskotorowej na terenie powiatu śmigielskiego. Linia o szerokości toru 1000 mm miała połączyć Krzywiń przez Stare Bojanowo, Śmigiel i Wielichowo z Ujazdem. W latach 1899-1900 zakupiono tabor i wzniesiono budynki.

Pierwszy odcinek Schmiegeler Kreisbahnen z Krzywinia do Starego Bojanowa oddano do użytku 17 września 1900 roku. Jeszcze w tym samym roku otwarto linię Stare Bojanowo – Wielichowo, natomiast w 1901 roku uruchomiono połączenie z Wielichowa do Ujazdu.

Kolej rozbudowywała się. W sierpniu 1910 roku pociągi ruszyły na nową linię Wielichowo – Rakoniewice, gdzie znajdowała się stacja styczna z nowo powstałą koleją normalnotorową. Postanowiono również rozbudować warsztaty naprawcze w Śmiglu. Inwestycję zrealizowano w 1918 roku.

Dworzec w Śmiglu z widokiem na wiatraki i dawny budynek starostwa. Okres międzywojenny.

Ze zbiorów Franciszka Cieślika

Pod koniec 1918 roku wybuchło Powstanie Wielkopolskie, podczas którego kolej powiatowa zapewniała powstańcom transport w miejsce prowadzonych walk. Po jego zakończeniu otrzymała nową nazwę Śmigielskie Koleje Powiatowe i znalazła się w trudnej sytuacji finansowej. Zaciągane pożyczki i częste podwyżki taryfy przewozowej nie przynosiły efektu. W 1923 roku doszło nawet do zawieszenia ruchu pociągów.

W 1927 roku pracę na kolei rozpoczął Wiktor Lipski, który objął stanowisko dyrektora. Od razu przystąpił do licznych inwestycji m.in. wyposażył warsztaty naprawcze w nowe urządzenia i wybudował dom mieszkalny dla dyrektora. W latach 1928-1930 zakupiono dwa autobusy marki Ford, które pozwoliły na rozszerzenie oferty kolei.

Wnętrze warsztatów naprawczych na stacji w Śmiglu. Okres międzywojenny.

Ze zbiorów Centrum Kultury w Śmiglu

Kolejna zmiana nazwy związana jest z likwidacją w 1932 roku powiatu śmigielskiego. Jego tereny włączono wówczas do powiatu kościańskiego i kolej funkcjonowała od tego momentu jako Kościańska Wąskotorowa Kolej Powiatowa w Śmiglu. Sytuacja finansowa w dalszym ciągu nie była najlepsza, co przejawiało się zmniejszaniem ruchu pociągów.

Podczas walk we wrześniu 1939 roku uszkodzone zostały dwa mosty. W czasie drugiej wojny światowej kolej znajdowała się pod zarządem niemieckim. Początkowo jej oficjalna nazwa brzmiała Kreisbahn Schmiegel, a w 1943 roku zmieniono ją na Schmiegeler Eisbahn. W tym okresie zakupiono m.in. dwa nowe parowozy. W styczniu 1945 roku zniszczono dwa mosty i uszkodzono dwa parowozy oraz tory, które rozerwały czołgi.

Pociąg towarowy z parowozem firmy Krauss&Co na linii Stare Bojanowo – Śmigiel. Lata 1939-1943.

Ze zbiorów Sylwestra Suwiczaka

Z początkiem lipca 1949 roku Śmigielska Kolej Wąskotorowa została upaństwowiona i przeszła na własność Polskich Kolei Państwowych. W połowie lat 50. XX wieku nazwę zmieniono na Śmigielska Kolej Dojazdowa. Parowozy i wagony otrzymały oznaczenia zgodne z numeracją PKP. W 1952 roku zmieniono rozstaw torów kolei i przekuto je z szerokości 1000 mm na 750 mm. Dotychczas używany tabor przesłano na koleje wąskotorowe działające na Pomorzu, natomiast do Śmigla trafiały pojazdy na tor 750 mm. W kolejnych latach do ruchu wprowadzono wagony motorowe i zamontowano obrotnice. W latach 60. XX wieku wprowadzono transportery do przewozu wagonów normalnotorowych by ograniczyć przeładunek ręczny na stacjach stycznych z koleją normalnotorową.

W lipcu 1973 roku zlikwidowano trakcję parowa, a do eksploatacji wprowadzono lokomotywy spalinowe. W tym samym roku ze względu na znikome przewozy osób i towarów zamknięto linię Wielichowo – Rakoniewice, którą następnie rozebrano. W 1979 roku zlikwidowano odcinek między Zglińcem a Krzywiniem. Przyczyną jego likwidacji była budowa zbiornika wodnego. W latach 80. XX wieku ruch osobowy na kolejce przejął nowoczesny tabor wyprodukowany w Rumunii m.in. wagony motorowe MBxd2 i lokomotywy spalinowe Lxd2. W 1990 roku zawieszono przewozy na odcinku Stare Bojanowo – Zgliniec i po kilku latach trasę rozebrano.

Pociąg osobowy z lokomotywą Lyd1 przed odjazdem ze stacji w Śmiglu. Lata 70. XX wieku.

Ze zbiorów Mirosława Koniecznego

W latach 90. XX wieku kilkukrotnie próbowano zlikwidować śmigielską kolej. Pomysły te nie doszły jednak do skutku. Już w 1992 roku dostrzeżono wyjątkową wartość zabytkowej kolei wpisując ją do rejestru zabytków.

Ostatecznie 23 czerwca 2001 roku Polskie Koleje Państwowe całkowicie zawiesiły ruch pociągów osobowych. Warto dodać, że ruch pociągów prowadzony był tutaj najdłużej ze wszystkich kolei wąskotorowych znajdujących się pod zarządem PKP, co związane było z wydłużeniem kursowania do końca roku szkolnego. Pociągi towarowej kursowały do grudnia.

Dzięki zaangażowaniu lokalnych władz, mieszkańców, miłośników kolei 24 stycznia 2002 roku operatorem zostało Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych z Kalisza. Do końca 2010 roku prowadziło ono ruch pociągów towarowych i rozkładowe pociągi pasażerskie. Przez kilka lat uruchamiano również pociąg turystyczny „Śmigielanin".

Wagon motorowy MBxd2-218 w malowaniu SKPL Kalisz w lipcu 2009 roku.

Fot. Paweł Jakuboszczak

W 2011 roku nowym operatorem został Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Śmiglu spółka z.o.o. Kolej stała się atrakcją turystyczną regionu oferując bogatą ofertę zarówno dla grup zorganizowanych i klientów indywidualnych. Turyści mogą skorzystać z przejazdów pociągami na linii Stare Bojanowo – Śmigiel – Nowa Wieś, zwiedzić zabytki ziemi śmigielskiej m.in. warsztaty kolejowe, gazownię i wieżę wodociągową. Organizowane są również przejazdy tematyczne np. wielkanocne i mikołajkowe.

Przejazdy wielkanocne z Zajączkiem dla grup zorganizowanych w 2017 roku.

Ze zbiorów Śmigielskiej Kolei Wąskotorowej